Evrensel Yazarlar Serisi: Küçük Kara Balık, Bir Şeftali Bin Şeftali'nin yazarı Samed Behrəngi

                                                                    

       28 senelik yaşamında, sınırlarının dışına çıkabilmiş, evrenselleşmiş yazar Samed Behrengi. Kimdir Samed Behrengi? Bu yazımda tanıyacağız beraber. 24 Haziran 1939 yılı İran Şahlık döneminde Tebriz'de dünyaya geldi. Azerbaycan Türk'ü, öğretmen ve halk masalları yazarı. İlk okulu bitirdikten sonra Tebriz’deki “Debîristân-i Terbiyet” ve “Dânişserâ-yi âlî” adlı öğretmen okullarında okudu. Öğrenimini tamamladıktan sonra Mamkan, Gogan, Ahircan gibi köy okullarında öğretmenliğine başladı ve kısa ömrünün sonuna kadar bu görevde kaldı. Öğretmen olduğu yıllarda Tebriz Üniversitesi İngiliz Dili ve Edebiyatı'nda eğitim aldı. Tebriz'de köy çocuklarının rehberlik süreçleriyle ilgilendi, onlar için masallar yazdı. Bir öğretmen olarak, amacı öğrencilerine gerçekten bir şeyler öğretebilmekti. İdealist öğretmen Behrengi, İran eğitim sistemini inceledikten sonra çeşitli öğretebilme teknikleri geliştirdi. Azerbaycan halk folklorüne ilgi duydu.  Azerbaycan ve İran Edebiyatı'ndan derlemeler yaptı. Azerbaycan Türkçesi ve Farsça olarak derlemeleri yaptı. Yanı sıra Azerbaycan Türkçesi ve Farsça ile yakından ilgilendi. Yaşadığı toplumu; ekonomik, folklorik, toplumsal yönleriyle inceledi. 

Edebi şahsiyetinin ortaya çıkmasında yaptığı bu araştırmalar şekillendirmiştir. Çocuk masalı yazarı olsa da, insanlara yaşamı sorgulatan bir pencere açar. Onun eserleri tüm yaşları kapsar, nacizane fikrim onun bu tavrı tüm insanlığa hitab etmesini sağlıyor. İnsana yazılmış masallar, çocuklar da insanın küçük hâlidir. Yediden yetmiş yediye hitâb etmek, coğrafyanın sınırlarını aşabilmek ancak dünyalı olmayı başarabilmiş insanların işidir. İtalya ve Çekoslavakya, Küçük Kara Balık masalına ödül vermişlerdir.

                 Yaşadığı dönemde İran Şahlık rejiminin muhalif isimlerindendi. Bu sebeple eleştirilerin odak noktasındaydı. O dönemin önemli gazetelerinde ve dergilerinde çıkan yazılarında S. Garanguş, Çingiz, Merâtî, Bâbek, Behreng, Adıbatmış, Daryûş, Nevvâb Merâgî, S. Adam, Solma gibi takma adlar kullandı. Âdîne adlı haftalık bir gazete çıkardıysa da, o dönemin yönetimi altında bu gazete varlığını sürdüremedi. 31 Ağustos 1967 yılında, 28 yaşındayken Aras Nehri'nde boğularak hayatını kaybetti.  Samed Behrengi'nin sözleriyle yazımı noktalıyorum.

"Toplumu tanımanın birkaç yolu vardır. Bu yollardan biri kitap okumaktır. Kitapların hem en iyisini seçmeliyiz, hem de bizim çeşitli sorularımıza yanıt verenlerini. Kitap toplumumuzu ve öteki ulusları bilgilendirmek ve bize toplumsal hastalıkları göstermek zorundadır. Öyküler bizlere, toplumumuzun gerçek bir resmini çizebilir; sorunlarını ve nedenlerini açıklayabilir. Öyküler, okuyanları yalnızca eğlendirmez. Bu yüzden ben de akıllı çocukların öykülerimi yalnızca hoş vakit geçirmek için değil, öğrenip bilgilenmeleri için okumalarını istiyorum." 

Behrengî’nin belli başlı eserleri:
I. İnceleme, gözlem ve makale dalındaki yapıtları:
Kondukâv der mesâil-i terbiyetî-yi İran (İran Eğitim Sorunlarına İlişkin Bir İnceleme); Folklor u zebân-i Âzerbaycan (Azerbaycan dili ve folkloru); Mecmû’a-yi makâlehâ (Makaleler Mecmuası); Bihrûz-i Dihkânî ile birlikte hazırladığı ve bu kitapta çevirisi sunulan Efsânehâ-yi Âzerbaycan (Azerbaycan masalları) (İki cilt bir arada; Birinci baskı Tahran 1354 şemsî/1975; dördüncü baskı Tahran 1357/1978), Tapmacalar ve Koşmacalar (Tebriz 1345/1966).

II. Masal ve hikaye dalındaki yapıtları:
Ulduz u Kelâğhâ (Yıldız ile Kargalar), Behrengî’nin ilk çocuk kitabıdır ve dostlarından birinin üvey çocuğunun yaşamından esinlenerek kaleme almış ve bu kitabın gördüğü ilgi Behrengî’yi başka kitaplar yazmaya teşvik etmiştir. Bu kitap 1345/1966 yılında Tebriz’de basılmıştır.
İtalya ve Çekoslovakya’da ödül aldığı Mâhi-yi siyâh-i kuçulu (Küçük Kara Balık). Türk ressamı ve karikatürcüsü Mehmet Sönmez tarafından resimlenen bu yapıt uluslararası fuarlarda iki onur madalyası aldı. İran’da da 1968 yılında Şûrâ-yi kitâb-i kûdek (Çocuk Kitapları Şurası) tarafından yılın kitabı seçildi.
Sergozeşt-i dâne-yi berf (Kar Tanesinin Serüveni)
Peserek-i Lebûfurûş (Pancarcı Çocuk)
Keçel-i Kefterbâz (Kel Güvercinci).
Behrengî’nin çocuk edebiyatı hakkındaki bir makalesi 12 hikayesi ile birlikte “Kıssehâ-yi Behreng” (Behreng Masalları) (3. baskı, Tahran 2536/1977) ve beş masal ile beş derleme halk masalı “Telhûn” adıyla yayımlanmış (Tahran 1349/1970), bu hikayelerden bazıları “Bu Gelen Köroğludur”, “Püsküllü Deve”, “Bir Şeftali Bin Şeftali”, “Küçük Kara Balık”, “Sevgi Masalı” ve “İnatçı Kediler” adlarıyla Türkçe’ye çevirilmiştir (Arkadaş Yayınları, İstanbul, 1975-1979)